بهرۀ کارشناسی در کاربست و نمایاندن دانش سودمند در اثبات (مطالعۀ تطبیقی در حقوق ایران، آمریکا و فرانسه)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

دانشیار دانشگاه تهران

چکیده

در گفتمان دانش و دادرسی، کارشناسی- خواه به‌عنوان دلیلی گواه‌گونه و خواه دلیلی جداگانه- راهکار پذیرفته‌شده در نظام‌های حقوقی بوده است. نگاه نظام‌های حقوقی به این موضوع یکسان نیست. رویکرد نظام حقوقی ایالات متحده برای پذیرش دانش در دادرسی، توجه به معیارهای منطقی و خردگرایانه در کنار پذیرش همگانیِ نتایج، و روشمندی و برخورداری از اصول و احراز انطباق کافی با رویدادها و داده‌های دعوایی است. در ایران و در نظام حقوق مدنی (حقوق نوشته)، بر بعضی ضوابط تأکید شده، اما ارزیابیِ نظریۀ کارشناس با دادگاه است و این کارآمدیِ این نظریه را به پرسش گرفته است. سخن بر سر این است که اگر پس از سنجش و زدن سنگ محک بر کارشناسی، اعتبار آن احراز شد، چگونه دادرس می‌تواند چشم خود را به علم حاصل از کارشناسی ببندد. در این میانه، پیوند زدنِ دو دلیلِ به‌ظاهر بی‌ربطِ گواهی و کارشناسی به‌هم، گشایندة برخی گره‌های بسته در پذیرش علم و دانش در دادرسی خواهد بود. به باور نگارنده، حقوق ایران باید به سوی تبیین سنجه‌های خردگرایانه برای ارزیابی نظر کارشناسی برود.

کلیدواژه‌ها


  1. الف) فارسی

    - کتابها

    1. امامی، سید حسن، حقوق مدنی، ج ۶، (تهران: اسلامیه، ۱۳۷۹).
    2. بروجردی عبده، محمد، اصول محاکمات حقوقی، (تهران: شرکت سهامی انتشار، 1397).
    3. جعفری لنگرودی، محمدجعفر، دایره المعارف علوم اسلامی، قضایی، ج ۲، (تهران: گنج دانش، چ ۳، 1381).
    4. حسینی‌نژاد، حسینقلی، ادلة اثبات دعوی، (تهران: دانش‌نگار، ۱۳۸۱).
    5. سنگلجی، محمد، آیین دادرسی در اسلام، به کوشش محمدرضا بندرچی، (قزوین: طه، ۱۳۸۰).
    6. شمس، عبدالله، آیین دادرسی مدنی، ج ۳، (تهران: دراک، چ ۲۰، ۱۳۸۸).
    7. صدرزاده افشار، سید محسن، ادلة اثبات دعوا در حقوق ایران، (تهران: مرکز نشر دانشگاهی، چ ۴، ۱۳۸۵).
    8. کاتوزیان، ناصر، اثبات و دلیل اثبات، ج ۱، (تهران: میزان، ۱۳۸۰).
    9. کاتوزیان، ناصر، اثبات و دلیل اثبات، ج۲ ، (تهران: میزان، ۱۳۸۸).
    10. کاتوزیان، ناصر، حقوق خانواده، ج ۲، (تهران: شرکت سهامی انتشار، 1389).
    11. محسنی، حسن، ادارۀ جریان دادرسی مدنی (بر پایۀ همکاری و در چارچوب اصول دادرسی)، (تهران: شرکت انتشار، چ 4، ۱۳۹۷).
    12. مصدق، محمد، دستور در محاکم حقوقی، (تهران: شرکت سهامی انتشار، چ ۳، ۱۳۹۷).
    13. یوسف‌زاده، مرتضی، ادله، (تهران: شرکت سهامی انتشار، ۱۳۹۷).

     

    - مقالات

    1. پیله، اعظم؛ سید علی علوی قزوینی؛ علی رضیئی، «بررسی حجیت آزمایش دی ان ای (DNA) در نفی نسب»، مجلۀ علمی- پژوهشی حقوق خصوصی، (1392).
    2. توسلی جهرمی، منوچهر، «وزن ادلة قانونی»، مجله دیدگاههای حقوقی، ش ۳3-۳2 (۱۳۸۳).
    3. جعفری لنگرودی، محمدجعفر، «علم آزاد در گردش ادلۀ اثبات دعوی»، مجله دانشکدۀ حقوق و علوم سیاسی، دانشگاه تهران، ش 21 (1358).
    4. حسن‌زاده، مهدی، «مبانی فقهی اعتبار نظر اهل خبره»، فصلنامۀ حقوق، ش ۲ (۱۳۸۹).
    5. خلعتبری، ارسلان، «کارشناسی»، کانون وکلا، ش ۱۸ و ۱۹ (۱۳۲۹).
    6. ساعی، سید محمدهادی، ثقفی، مریم، «بررسی اعتبار نظر کارشناس از منظر فقه و حقوق»، مجلة حقوقی دادگستری، ش ۳ (۱۳۹۲).
    7. صبوری، علیرضا و حمیده یادگاری، «مقایسۀ کارایی گروه‌های اصلی و فرعی خونی یا DNA Typing در رد رابطۀ پدر و فرزندی»، مجلۀ علمی پزشکی قانونی، ش 1 (1386).
    8. صفایی، سید حسین، «ارزش اثباتی شهادت در حقوق خصوصی»، ترجمۀ حبیب‌الله رحیمی، پژوهش حقوق و سیاست، ش 13 (1383).
    9. طبایی، مهشیدسادات، «نقش آزمایش دی.ان.ای. در اثبات نسب در فقه امامیه و حقوق ایران»، ندای صادق، ش 56 (۱۳۹۱).
    10. کاتوزیان، ناصر، «کارشناسی؛ علم و تجربه در خدمت عدالت»، مجلۀ دانشکدۀ حقوق و علوم سیاسی دانشگاه تهران، ش 62 (1382).
    11. کریمی، عباس، «تبیین منطقی دلیل قضایی»، مجلۀ دانشکدۀ حقوق و علوم سیاسی دانشگاه تهران، ش 4 (1386).
    12. محسنی، حسن و رضا مرادی‌نژاد، «مطالعۀ تطبیقی راهکارهای جبران زیان ناشی از سبب مجمل و ناشناس»، فصلنامۀ مطالعات حقوق خصوصی، ش 1 (1389).

     

    - مجموعه مقاله‌ها

    1. محسنی، حسن، «اندیشه‌های دکتر جعفری لنگرودی دربارة علم در دلایل اثبات»، مجموعه مقالات، همایش ملی بزرگداشت دکتر جعفری لنگرودی، (تهران: گنج دانش، ۱۳۹۸).

    ب) عربی

    1. نجفى، محمدحسن، جواهر الکلام فی شرح شرائع الإسلام، ج ۴۳،‌ (بیروت: دار إحیاء التراث العربی، ۱۴۱۳ ق).
    2. شهید ثانى، زین‌الدین‌بن على عاملی، مسالک الأفهام إلى تنقیح شرائع الإسلام، ج ۱۵، (قم: مؤسسة المعارف الإسلامیه، 1413 ق).
    3. حلّى، نجم‌الدین، جعفر‌بن حسن، شرائع الإسلام فی مسائل الحلال و الحرام، ج 1 و ۲، (قم: مؤسسۀ اسماعیلیان، 1408).
    4. بجنوردى، سید حسن، القواعد الفقهیة، ج ۱۷، (قم: نشر الهادی، 1419).

    ج) فرانسه و انگلیسی

    - Books

    1. Amrani-Mekki, Soraya et Yves Strickler, Procédure civile, (Paris: PUF, 2014).
    2. Cadiet, Loïc et Emmanuel Jeuland, Droit judiciaire privé, Paris: Litec, 9e éd, 2016.
    3. Code de procédure civile, (CPC), Annoté par : Laurent Dargent, sous la dir. de Pierre Callé, (Paris: Dalloz, 2018).
    4. McCormick, Charles T., McCormick's Evidence, (USA, West Academic Publishing, 2014).
    5. Taruffo, Michele, Evidence, in: Mauro Cappelletti (Editor in Chief), The International Encyclopedia of Comparative Law Vol. XVI, Chapter 7, (Boston, J.C.B. MOHR, 2004).
    6. Wigmore, J. H., Evidence, Treaties on Anglo-American System of in Trial at Common Law, (Boston, Little Brown, 3rd, 1940).

    - Articles and Essays

    1. Capra, Daniel J, “The Daubert Puzzle”, Georgia Law Review 32 (1998), No. 3.
    2. Giannelli, P. C., “Forensic science: Daubert's failure”. Case Western Reserve Law Review, 68(3) (2018).
    3. Heinzerling, L., “Doubting Daubert”. Journal of Law and Policy, 14(1) (2006).
    4. Jeuland, Emmanuel, “Expertise”, in: CADIET, Loïc, (dir.), Dictionnaire de la justice, (Paris: PUF, 2004).
    5. Mnookin, Jennifer L. & Gross, Samuel R., “Expert Information and Expert Evidence: A Preliminary Taxonomy”, Seton Hall Law Review, Vol. 34 (2003).
    6. Scheck, B. C., “DNA and daubert”, Cardozo Law Review, 15 (6) (1993).

    د) اینترنتی

    1. JUSTIA, US Supreme Court: https://supreme.justia.com/cases/federal/us/509/579/case.pdf
    2. (visited date November 28, 2019).
    3. Federal Rules of Evidence as amended to December 1, 2015: https://www.law.cornell.edu/rules/fre/rule_701-706 (visited date November 28, 2019).

    ﻫ) رأی‌ها

    1. http://j.ijri.ir/SubSystems/Jpri2/Search.aspx (November 29, 2019)
    2. DAUBERT et ux., individually and as guardians ad litem for DAUBERT, et al. v. MERRELL DOW PHARMACEUTICALS, INC. certiorari to the united states court of appeals for the ninth circuit 92–102. Argued March 30, 1993—Decided June 28, (1993).