معیار احراز علم به وقوع نتیجه در قتل عمد

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار دانشگاه الزهراء تهران

2 دکتری حقوق کیفری و جرم شناسی دانشگاه آزاد واحد تهران شمال

چکیده

جرایم علیه تمامیت جسمانی اشخاص که در فقه جزایی به‌عنوان جنایات مورد بررسی قرار گرفته، همواره در قوانین جزایی با واکنش کیفری شدید مواجه شده است. جنایت علیه نفس در قسم عمدی، علاوه بر رکن مادی به رکن معنوی هم نیاز دارد و قاتل باید هم قصد فعل و هم قصد نتیجه داشته، همچنین باید امکان اسناد معنوی جنایت به ارادۀ جانی فراهم باشد. احراز رکن روانی در قتل عمد به‌آسانی میسر نیست، زیرا قصد نتیجه همیشه به‌طور صریح نبوده، بلکه گاهی به صورت تبعی یا غیرمستقیم است. قاتل بدون آنکه قصد صریح بر وقوع قتل داشته باشد، مرتکب فعل نوعاً کشنده‌ای می‌‌شود؛ بنابراین، احراز قصد نتیجه در مورد اخیر بسیار دشوار می‌‌گردد. از سوی دیگر با عنایت به اینکه اصلْ عدم استحقاق مجازات است و با تردید در استحقاق مجازات، جایز نیست مجازاتی انشا گردد، معیاری برای اینکه احراز شود مرتکب به وقوع نتیجه علم داشته است یا خیر، بسیار اهمیت دارد. در مقالۀ حاضر کوششی انجام گرفته است تا همراه با تبیین علم به کشنده بودن نوعی رفتار و شقوق گوناگون آن، معیار منطقی «ملازمۀ بیّن بالمعنی الاخص نتیجه با رفتار ارتکابی» را که با مبانی جزای عمومی اسلام نیز سازگار است برای احراز اینکه آیا شخص می‌دانسته است نتیجه در اثر رفتارش تحقق می‌یابد، ارائه نماید.

کلیدواژه‌ها


  1. قرآن کریم
  2. قانون مجازات اسلامی

- فارسی

  1. آقایی‌نیا، حسین، جرایم علیه اشخاص، جنایات، (تهران: انتشارات میزان، 1384).
  2. الیت، کاترین و کویین، فرانسیس، حقوق جزا، ترجمۀ آوا واحدی نوایی و نسترن غضنفری، (تهران: نشر میزان، چ 2، 1391).
  3. پاد، ابراهیم، حقوق کیفری اختصاصی، جرایم نسبت به اشخاص، (تهران: انتشارات دانشور، 1385).
  4. پرادل، ژان، حقوق کیفری تطبیقی، جرایم علیه اشخاص، ترجمۀ مجید ادیب، (تهران: انتشارات میزان، 1386).
  5. پوربافرانی، حسن، جرایم علیه اشخاص، صدمات جسمانی، (تهران: انتشارات جنگل، 1388).
  6. زراعت، عباس، شرح مختصر قانون مجازات اسلامی مصوب 1392، ج 1، (تهران: انتشارات ققنوس، چ 4، 1394).
  7. سرخوش، جواد، معیار استنتاج فقهی حقوقی، (تهران: نشر بهنامی، 1395).
  8. صادقی، محمدهادی، جرایم علیه اشخاص، (تهران: نشر میزان، 1382).
  9. صانعی، پرویز، حقوق جزای عمومی، ج 1، (تهران: انتشارات گنج دانش، چ 4، 1371).
  10. عظیم‌زاده، شادی، حقوق جزای اختصاصی، ج 1، (تهران: دوراندیشان، 1393).
  11. گلدوزیان، ایرج، محشای قانون مجازات اسلامی‌‌، (تهران: انتشارات مجد، چ 5، 1394).
  12. گلدوزیان، ایرج، حقوق جزای اختصاصی، جرایم علیه تمامیت جسمانی، شخصیت معنوی، (تهران: انتشارات دانشگاه تهران، چ 22، 1395).
  13. معین، محمد، فرهنگ فارسی، (تهران: نشر سرایش، چ 5، 1382).
  14. میرمحمدصادقی، حسین، جرایم علیه اشخاص، (تهران: نشر میزان، 1390).
  15. نجفی، محمدحسن، جواهر الکلام، ترجمه و شرح اکبر نایب‌زاده، ج 1، (تهران: انتشارات خرسندی، 1392).
  16. نجیب حسنی، محمود، رابطۀ سببیت در حقوق کیفری، (مشهد: انتشارات دانشگاه علوم اسلامی‌‌ رضوی، چ 3، 1391).

- عربی

  1. أنیس، ابراهیم، و منتصر، عبدالحلیم، و الصوالحی، عطیه، و خلف‌الله أحمد، محمد، المعجم الوسیط، (تهران: دفتر نشر فرهنگ اسلامی، چ 5، 1374)، الجزء الثانی.
  2. خویی، سید ابوالقاسم موسوی، مبانی تکمله المنهاج، ج 1و2، (تهران: انتشارات خرسندی، چ 4، 1393).
  3. مظفر، محمدرضا، المنطق، (بیروت: دارالتعارف، 1400 ق).

- مقالات

  1. آقابابائی بنی، اسماعیل، «مسئولیت کیفری قاتل در موارد علم اجمالی»، حقوق اسلامی، سال دوازدهم، ش 46 (1394).
  2. اکبری، عباسعلی، و مالمیر، محمود، و پوربافرانی، حسن، «مفهوم و مبانی عدول از اصل برائت»، فصلنامۀ مطالعات حقوق تطبیقی معاصر (فقه و حقوق اسلامی سابق)، سال هشتم، ش 14 (1396).
  3. اعتمادی، امیر و حسینی، سید محمد، «جنون به عنوان عامل رافع مسئولیت کیفری در حقوق ایران و انگلستان»، مطالعات حقوق تطبیقی، دورۀ 6، ش 2 (1394).
  4. جعفری، مجتبی، «تاملی در ماهیت و قلمرو اراده در تحقق مسئولیت کیفری»، پژوهش حقوق کیفری، سال چهارم، ش 15 (1395).
  5. حیدری، الهام، و آقابکی، صغری، «بررسی علم قاضی در اثبات جرایم از منظر فقه و قوانین ایران»، دومین کنفرانس ملی و اولین کنفرانس بین‌المللی پژوهش های نوین در علوم انسانی، بی‌جا، (1394).
  6. رستمی غازانی، امید، «عنصر روانی بزه قاچاق کالا و ارز» فصلنامۀ مطالعات حقوق تطبیقی معاصر (فقه و حقوق اسلامی سابق)، سال دوازدهم، ش 22 (1400).
  7. زهروی، رضا، «بررسی تطبیقی فردی کردن ادله در سیاست جنایی اسلام، ایران و فرانسه»، حقوق اسلامی، سال سیزدهم، ش 50 (1395).
  8. محسنی، فرید و ملکوتی، نصیر، «رابطۀ سببیت در قانون مجازات اسلامی‌‌ 1392»، مجلۀ حقوقی دادگستری، سال هفتاد و نهم، ش 91 (1394).
  9. محمدخانی، عباس، «تاملی نو بر تعریف فعل مادی و غیرمادی در قتل عمدی»، پژوهش حقوق کیفری، سال چهارم، ش 13 (1394).
  10. مرادی، حسن و شهبازی، علی، «عنصر معنوی قتل عمد در قانون مجازات اسلامی‌‌ مصوب 1392»، مجلۀ پژوهش حقوق کیفری، سال چهارم، ش 13 (1394).
  11. میرخلیلی، سیداحمد، و غدیری، اکرم، «چگونگی شکل‌گیری امارۀ اثبات دعوی»، حقوق اسلامی، سال سیزدهم، ش 49، (1395).
  12. یکرنگی، محمد و عالی پور، حسن، «معیار علم به وقوع نتیجه در حقوق کیفری ایران با رویکرد تطبیقی به حقوق انگلستان و فقه امامیه»، مطالعات حقوق کیفری و جرم‌شناسی، دورۀ 2، ش 2 و 3 (1394).

- تقریرها و پایان‌نامه‌ها

  1. آزمایش، سید علی، تقریرات حقوق کیفری، دورۀ کارشناسی ارشد دانشگاه تهران، تحریر: علی شجاعی، (1375).
  2. محسنی، فرید، جزوۀ حقوق جزای عمومی‌‌ مقطع دکتری، دانشگاه علوم قضایی و خدمات اداری دادگستری، (1391).
  3. ناصری، فرج‌اله، امارات در حقوق مدنی ایران، رسالۀ دکتری، دانشکدۀ حقوق و علوم سیاسی دانشگاه تهران، (1344).