عنصر روانی بزۀ قاچاق کالا و ارز

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

استادیار دانشگاه بین‌المللی اهل بیت (ع)

چکیده

امروزه در پرتو تحولات حقوق کیفری، عنصر روانی به‌عنوان یکی از عناصر جرم در کنار عنصر مادی پذیرفته شده است. لیکن قانون‌گذار عموماً در تبیین عناصر جرم اهتمام لازم را در بیان دقیق عنصر روانی جرایم ندارد و این امر گاه سبب بروز دیدگاه‌های متعارض در خصوص عنصر روانی جرایم می‌شود و این موضوع در خصوص بزۀ قاچاق کالا و ارز نیز صادق است. با توجه به تعریف قانونی این بزه و مصادیق متعدد مصرح آن در قوانین مختلف، در زمینۀ عنصر روانی موردنیاز برای تحقق این بزه در بین حقوق‌دانان و بعضاً رویۀ قضایی، اختلاف نظرهای جدی ایجاد شده است. بر این اساس، برخی قائل به عمدی بودن و در مقابل برخی قائل به مادی صرف بودن این بزه هستند. در این مقاله ضمن تبیین دلایل دیدگاه‌های یادشده، در نهایت به نحو مستدل دیدگاه مختار نگارنده مبنی بر عمدی بودن بزۀ قاچاق کالا و ارز تشریح شده است. اصل عمدی بودن بزه، اصل استثنایی بودن بزه با مسئولیت مطلق، اصل برائت، اصل تفسیر به نفع متهم، اصل تناسب بین بزه و مجازات، و وحدت ملاک از موارد مصرح عنصر روانی در قانون و ... همگی بر عمدی بودن بزۀ قاچاق کالا و ارز دلالت دارند، لیکن گاه رویکرد سیاست کیفری تقنینی و قضایی بر نوعی تسامح در احراز عناصر عمد دلالت دارد که این امر ریشه در صدق عنوان بزۀ اقتصادی بر جرایم و تخلفات قاچاق کالا و ارز دارد.

کلیدواژه‌ها


  1. منابع و مآخذ

    الف) فارسی

    - کتاب‌ها

    1. ابراهیمی، شهرام و دانش، مصطفی، «تحلیل شکلی و ماهوی قانون مبارزه با قاچاق کالا و ارز»، دوفصلنامۀ مطالعات حقوق کیفری و جرم‌شناسی، ش 2 (1398).
    2. اجتهادی، سید عبدالمجید، بررسی جرایم و مجازات‌های قاچاق کالا و ارز و شیوه رسیدگی به آن در حقوق کیفری ایران، پایان‌نامۀ کارشناسی ارشد حقوق جزا و جرم‌شناسی دانشگاه تهران، 1380.
    3. اجتهادی، سید عبدالمجید، بزه‌انگاری در حوزۀ قاچاق کالا و ارز، مبانی و جلوه‌ها، رسالۀ دکتری حقوق کیفری و جرم‌شناسی دانشگاه شهید بهشتی، 1396.
    4. احمدی، عبدالله، حقوق کیفری قاچاق کالا و ارز، (تهران: میزان، چ 1، 1394).
    5. الهام، غلامحسین و همکاران، «چالش‌های تعریف جرم قاچاق در نظام حقوقی ایران»، فصلنامۀ دیدگاه‌های حقوق قضایی، ش 68 (1393).
    6. الهام، غلامحسین و برهانی، محسن، درآمدی بر حقوق جزای عمومی (جرم و مجرم)، ج 1، (تهران: میزان، چ 4، 1397).
    7. امیدی، جلیل، تفسیر قانون در حقوق جزا، (تهران: جاودانه، چ 1، 1389).
    8. پرهام‌فر، امیرمحمد، پیشگیری وضعی از قاچاق گمرکی در سیاست جنایی ایران با رویکرد به اسناد بین‌المللی، رسالۀ دکتری حقوق کیفری و جرم‌شناسی دانشگاه تهران، 1393.
    9. پوربافرانی، حسن، «جرم‌های مادی» در: نیازپور، امیرحسن (زیر نظر)، دانشنامۀ علوم جنایی اقتصادی، (تهران: میزان، چ 1، 1396).
    10. توسلی‌زاده، توران، پیشگیری از جرایم اقتصادی، (تهران: جنگل، چ 1، 1392).
    11. توکل‌پور، محمدهادی و مسعودیان، مصطفی، قانون مبارزه با قاچاق کالا و ارز (مصوب 1392) در پرتو نظرات شورای نگهبان، (تهران: پژوهشکدۀ شورای نگهبان، چ 1، 1393).
    12. حسنی، محمود نجیب، نظریۀ عمومی قصد جنایی، مترجم: سیدعلی عباس‌نیای زارع، (تهران: میزان، چ 2، 1396).
    13. دفتر امور حقوقی سازمان تعزیرات حکومتی، مجموعۀ نظریه‌های مشورتی دفتر امور حقوقی سازمان تعزیرات حکومتی، (تهران: میزان، چ 2، 1397).
    14. رحمدل، منصور، بار اثبات در امور کیفری، (تهران: سمت، چ 3، 1393).
    15. رحمدل، منصور، تناسب جرم و مجازات، (تهران: سمت، چ 4، 1396).
    16. رستمی غازانی، امید، آیین دادرسی تعزیرات حکومتی، (تهران: میزان، چ 1، 1396).
    17. زراعت، عباس، حقوق کیفری اقتصادی، (تهران: جنگل، چ 1، 1395).
    18. ساداتی، سید محمدمهدی، «قاچاق کالا از طریق ارائۀ اسناد یا اظهار خلاف واقع در حقوق کیفری ایران»، دوفصلنامۀ دانشنامۀ حقوق اقتصادی، ش 10 (1395).
    19. ساکی، محمدرضا، جرایم قاچاق کالا و ارز از دیدگاه علوم جنایی و حقوق کیفری، (تهران: مجد، چ 1، 1390).
    20. ساکی، محمدرضا، حقوق کیفری اقتصادی، (تهران: جنگل، چ 4، 1396).
    21. سیف، اله‌مراد، قاچاق کالا در ایران، (تهران: خرسندی، چ 1، 1387).
    22. شاه‌حیدری‌پور، محمدعلی و رفیعی، احمد، قانون مبارزه با قاچاق کالا و ارز (مصوب 3/10/1392) با اصلاحات (مصوب 21/7/1394)، (تهران: مرکز مطبوعات و انتشارات قوۀ قضائیه، چ 2، 1397).
    23. صالحی، محمدخلیل، عنصر مادی جرم، رسالۀ دکتری حقوق جزا و جرم‌شناسی دانشگاه شهید بهشتی، 1386.
    24. صفاری طاهری، غلامرضا، کنوانسیون‌های بین‌المللی گمرکی مهم‌ترین ابزارهای قانونی سازمان جهانی گمرک، (تهران: دانشگاه علوم اقتصادی، چ 1، 1390).
    25. صفاری، علی و همکاران، بزۀ قاچاق کالا و ارز در مقررات موضوعه، (تهران: روزنامۀ رسمی، چ 1، 1397).
    26. عبدالهی، اسماعیل، درس‌هایی از فلسفۀ کیفری: درآمدی بر مسئولیت کیفری بدون تقصیر در نظام حقوقی ایران و انگلستان، (تهران: خرسندی، چ 1، 1389).
    27. فتحی، محمدجواد و امیر حاجیلو، فضل‌اله، «جلوه‌های دادرسی افتراقی قاچاق کالا (در پرتو اصول دادرسی منصفانه)»، دوفصلنامۀ مطالعات حقوق کیفری و جرم‌شناسی، ش 2 (1397).
    28. گلی، رضا، تحلیل مصادیق تخلفات گمرکی و قاچاق کالا، (تهران: مسیر دانشگاه، چ 1، 1398).
    29. محسنی، مرتضی، دورۀ حقوق جزای عمومی، ج 2، (تهران: گنج دانش، چ 2، 1382).
    30. موراوتز، توماس، فلسفۀ حقوق: مبانی و کارکردها، مترجم: بهروز جندقی، (قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، چ 1، 1387).
    31. میرمحمدصادقی، حسین و صابری، راضیه، «تقارن زمانی عناصر مادی و معنوی جرم: ماهیت و رویکردها»، فصلنامۀ دیدگاه‌های حقوق قضایی، ش 84 (1397).

    ب) خارجی

    32.Ashworth, Andrew & Jeremy Horder, Principles of Criminal Law, (Oxford University Press , 2013).

    33.Dressler, Joshua, Understanding Criminal Law, (Lexis Nexis, 2015).

    34.Elliott, Catherine & Frances Quinn, Criminal Law, Pearson (Education Limited, 2016).

    35.Herring, Jonathan, Criminal Law: the Basics, (Routledg, 2010).

    36.Robinson, Paul H, Structure and Function in Criminal Law, (Clarenden Press, Oxford, 1997).