اقسام شهادت بر شهادت، رهیافتی بر ضوابط صحیح تحمل و ادای آن، در نظام حقوقی ایران با رویکردی بر فقه امامیه

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد قم، .

2 استادیار دانشگاه آزاد اسلامی، واحد قم

3 کارشناسی ارشد حقوق خصوصی دانشگاه آزاد اسلامی، واحد قم

چکیده

یکی از شرایط فقهی پذیرش شهادت بر شهادت،وجودتعذروتعسرشاهد اصلاست کهدرمواد 1320 ق.م و 231 ق.آ.د.م، با تمثیل تعذر و تعسر ذکر شده است. اما شرط مهم‌تر که مقدمۀ شرط پیشین است، تحمل به وجه صحیح و در زمرۀ اقسام آن مورد اتفاق فقها است؛ ولی در نظام تقنینی جای هر دو عنصر پیش‌گفته خالی است. از این رو، با مجوز اصل 167 ق.ا و مادۀ 3 ق.آ.د.م، جستار در فقه شیعه به‌عنوان خاستگاه اصلی قوانین ماهوی برای جبران خلأ یادشده ضروری است. با این وصف، اهمیت بررسی فقهی مسئله روشن می‌شود. باتتبعی کهدر اینمسئله صورت گرفت، سه قسم استرعاء (استدعاء)، شهادت استماعی (شنیدن ادای شهادت نزد حاکم) و شهادت سببی (ذکر شهادت مشهود به همراه سبب) به‌عنوان مبدأ تحمل شهادتاستظهارگردید. با بررسی صورتگرفته بهروشتوصیفی-تحلیلی،اعتبارقسماولدرفقهناشیازروایتصحیح محمدبن مسلم و اتفاق فقها است که مبنای مادۀ 232 ق.آ.د.م مؤید آن است. در قسم دوم، اختلاف فقها در اعتبارِ بیشتر قائل شدن برای آن از قسم اول در اقلّ مراتب، اعتباریمساویقسمپیشینرامی‌رساند کهملاک مادۀ 290 ق.آ.د.مدرزمینۀاستماعشهادتاز سوی قاضیِغیر رسیدگیکننده به دعوا نیز می‌تواند راهگشا باشد. در قسم سوم به جهت عدم شناسایی قانونی آن و تشکیک در تحقق صحیح تحمل در آن، مقتضی اصل، عدم حجیت آن است. به‌نظرمی‌رسد با فرض تطبیق مادۀ 290 با قسمدوم یادشده، قید پایانی ماده مبنی بر وثوق دادگاه نیابت‌دهنده، قیدی اضافی و نتیجۀ اشتباه در دریافت منظور فقهی است که می‌گوید:«تصدیق قاضیاولشرطاست»؛ درحالی که مطلوب فقهی، تصدیق قاضیشنونده است نه نیابت‌‌دهنده. اگر این حمل پذیرفته نشود، به طریق اولی بیانمراتب صحیح تحملشهادت بر شهادت در زمرۀ اقسام آن، که از نوآوری‌های این پژوهشاست، ضرورت می‌یابد.

کلیدواژه‌ها


  1. منابع و مآخذ

    قرآن کریم

    الف) فارسی

    - کتاب‌ها

    1. امامى،سید حسن، حقوق مدنى، ج 6، (تهران: انتشارات اسلامیة، چ 14، 1376).
    2. حیاتی، علی‌عباس،آییندادرسیمدنیدرنظمحقوقیکنونی، ج 1 (تهران: میزان، چ 2، 1390).
    3. شمس، عبدالله، آیین دادرسی مدنی، ج 3، (تهران: انتشارات دراک، چ 19، 1387).
    4. کاتوزیان، ناصر، اثبات و دلیل اثبات، ج 2، (تهران: نشر میزان، چ 5، 1388).
    5. مهاجری، علی، مبسوط در آیین دادرسی مدنی، ج 2، (تهران: گنج دانش، چ 1، 1380).

    - مقاله‌ها

    1. کریمی، عباس، «قاعدۀ عدم پذیرش شهادت بر مسموعات و استثنائات آن در نظام حقوقی کامن‌لا با نگاهی تطبیقی بر حقوق ایران»، مطالعات حقوق خصوصی، دورۀ 39، ش 1 (1388).
    2. حسن‌زاده، مهدی، «اثرتعذرحضورشاهدبرایادایگواهی»،مجلۀ حقوق اسلامی، دورۀ 9، ش 35 (1391).
    3. قرجه‌لو، علیرضا، «شهادتبر شهادتدرحقوقکیفریایرانوانگلیس»،الهیاتوحقوق،دورۀ 8،ش 28 (1387).

    - پایان‌نامه

    1. کشاورز، علی، شهادت بر شهادت در نظام حقوقی ایران با تطبیقی تحلیلی بر فقه اهل سنت، دانشگاه آزاد اسلامی واحد علوم و تحقیقات (قم)، 1397.

     

     

    ب) عربی

    - فقهی

    10.اردبیلى،احمد، مجمع الفائدة و البرهان، ج ‌12، (قم: انتشارات اسلامى، چ 1، 1403 ق).

    11.اصفهانى (فاضلهندى)، محمدبنحسن، کشف اللثامو الإبهام،ج 10، (قم: انتشارات اسلامى، چ 1، 1416 ق).

    12.حلّى (محقق)، نجم‌الدین، جعفربن حسن، شرائع الإسلام فی مسائل الحلال و الحرام، ج 4، (قم: مؤسسۀ اسماعیلیان، چ 2، 1408ق).

    13.حلّى، یحیى‌بن سعید، جامع الشرائع، ج 1، (قم: سید الشهداء العلمیه، چ 1، 1405 ق).

    14.حلّى (فخر‌المحققین)،محمد‌بنحسن‌بنیوسف،إیضاحالفوائدفیشرحمشکلاتالقواعد،ج 4، (قم: مؤسسۀ اسماعیلیان، چ 1، 1387 ق).

    15.حلّى، حس‌بن یوسف، مختلف الشیعه، ج ‌8، (قم: انتشارات اسلامى، چ 2، 1413 ق).

    16.حلّى، حسن‌بن یوسف، تحریر الأحکام، ج ‌5، (قم: امام صادق علیه‌السلام، چ 1، 1420 ق).

    17.طوسى، محمدبن حسن، المبسوط، ج ‌8، (تهران: المکتبة المرتضویه، چ 3، 1387 ق).

    18.طوسى، محمدبن حسن، الاستبصار فی ماأختلف من الأخبار، ج ‌3، (تهران: دار الکتب الإسلامیه، چ 1، 1390 ق).

    19.طوسى، محمدبن حسن، تهذیب الأحکام، ج ‌6،(تهران: دارالکتب العلمیه، چ 4، 1407 ق).

    20.طباطبایى، سید على، ریاض المسائل، ج ‌15، (قم: آل البیت علیهم السلام، چ 1، 1418 ق).

    21.طبرسی،امین‌الإسلام،فضل‌بنحسن، المؤتلفمنالمختلفبینأئمة السلف، ج 2، (مشهد: مجمع البحوث الإسلامیة، چ 1، 1410 ق).

    22.عاملى،شهید ثانى،زین‌الدینبن على،الروضة البهیة فی شرح اللمعة الدمشقیة (المحشی - کلانتر)، ج ‌3، (قم: کتابفروشىداورى، چ 1، 1410 ق).

    23.فیض کاشانى،محمدمحسنابنشاهمرتضى، الوافی، ج 16، (اصفهان: کتابخانۀ امام امیرالمؤمنین علی علیه‌السلام، چ 1، 1406 ق).

    24.قمّى، صدوق، محمد‌بن على‌بن بابویه، منلایحضره الفقیه، ج 4، (قم: دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعۀ مدرسین حوزۀ علمیۀ قم، چ 2، 1413 ق).

    25.کلینى، محمدبن یعقوب، الکافی، ج 7، (تهران: دار الکتب الإسلامیه، چ 4، 1407 ق).

    26.نراقى، ملا احمد، مستند الشیعة، ج ‌18، (قم: آل البیت علیهم‌السلام، چ 1، 1415 ق).

    27.نجفى،محمدحسن، جواهرالکلامفیشرحشرائعالإسلام، ج 41، (بیروت: دارإحیاءالتراثالعربی، چ 7، 1404 ق).

    28.محدث نوری، میرزا حسین، مستدرک الوسائل و مستنبط المسائل، ج 17، (بیروت: مؤسسۀ آل البیت علیهم السلام، چ 1، 1408 ق).

    - کتب لغوی

    29.ابن منظور، محمد‌بن مکرم، لسانالعرب، ج 3 و 14، (بیروت: دارالفکر- دارصادر، چ 3، 1414ق).

    30.حمیرى، نشوان‌بن سعید، شمسالعلومودواءکلامالعربمن الکلوم، ج 4، (بیروت: دارالفکر المعاصر، چ 1، 1420 ق).

    31.فراهیدى، خلیل‌بن احمد، کتاب العین، ج 3، (قم: نشرهجرت، چ 2، 1410 ق).

    32.فیومى،احمدبنمحمدمقرى،المصباح المنیرفیغریبالشرحالکبیرللرافعی، ج 2، (قم:منشوراتدارالرضی، چ 1، بی‌تا).

    33.واسطى زبیدى،محب‌الدین و حسینی سیدمحمدمرتضى، تاجالعروسمنجواهر القاموس، ج 5، (بیروت: دارالفکر للطباعة و النشر و التوزیع، چ 1، 1414 ق).