همطرازی ولایت پدر و جدّ پدری در ترازوی قواعد اصولی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار دانشکدۀ علوم انسانی دانشگاه سمنان

2 دانشجوی دکتری فقه و مبانی حقوق اسلامی دانشگاه سمنان

3 عضو هیات علمی دانشگاه پیام نور

چکیده

در فقه امامیه و حقوق ایران، ولایت قهری پدر و جدّ پدری به‌رسمیت شناخته شده و به این ترتیب، دو ولی برای طفل درنظر گرفته شده است. درصورتی که موضوع إعمال ولایت پدر و جدّ پدری، عمل حقوقی واحدی بوده و میان آن دو عمل، تقارن عرفی وجود داشته باشد، دربارۀ نفوذ و عدم نفوذ ولایت هریک، تعارض به‌وجود می‌آید. فقها در مقام رفع این تعارض، دیدگاه‌های مختلفی را با مبانی متفاوت از هم مطرح کرده‌اند. عده‌ای با استناد به قیاس اولویت و تقدم اصل سببی بر اصل مسبّبی، ولایت جدّ پدری را بر ولایت پدر مقدم دانسته و عده‌ای دیگر با استناد به سیرۀ متشرعیه تلاش کرده‌اند تا ولایت پدر را بر ولایت جدّ پدری مقدم نشان دهند. واکاوی در ادلّۀ هریک از طرفین، حاکی از این نتیجه است که هیچ‌یک از اقوال پیش‌گفته، قابل پذیرش نیست و در صورت تقارن عرفی إعمال ولایت پدر و جدّ پدری و البته در غیر عقد نکاح، باید ولایتی که مصلحت اهم را درنظر گرفته باشد، مقدم دانست و در صورت تساوی مصلحت هر دو عمل و یا عدم تشخیص مصلحت اهم، حاکم شرع میان پذیرش ولایت یکی از طرفین و ردّ ولایت دیگری مخیّر است. در صورت جهل به تاریخ اعمال ولایت نیز در برخی از فروض می‌توان به اصل تأخر حادث رجوع کرده، به تقدم ولایت جدّ پدری حکم نمود.

کلیدواژه‌ها

مراجع

  1. آخوند خراسانى، محمد کاظم‌بن حسین (1409ق)، کفایه الأصول، چاپ اوّل، قم: موسسة آل البیت علیهم السلام.
  2. آملی، میرزا محمد تقی (1413ق)، المکاسب و البیع، تقریرات محمدحسین نائینی، جلد 2، چاپ اوّل، قم: مؤسسۀ النشر الاسلامی.
  3. ابن شهید ثانى، حسن‌بن زین‌الدین (بی‌تا)، معالم الدین و ملاذ المجتهدین،‏ چاپ نهم، قم: مؤسسۀ النشر الاسلامی.
  4. اصفهانی، محمّد‌بن حسن، معروف به فاضل هندی (1416ق)، کشف اللثام و الإبهام عن قواعد الأحکام، به تصحیح گروه پژوهش‌ دفتر انتشارات اسلامی، جلد 7، چاپ اوّل، قم: مؤسسۀ النشر الاسلامی.
  5. انصارى، مرتضى‌بن محمد امین (‌1415ق)، ‌کتاب المکاسب المحرمه و البیع و الخیارات، جلد 3، چاپ اوّل، قم: کنگره جهانى بزرگداشت شیخ اعظم انصارى.
  6. ـــــــــــــــــــــــــــــ (‌1415ق)، کتاب النکاح، به تحقیق گروه پژوهش در کنگره، چاپ اوّل، قم: کنگره جهانی بزرگداشت شیخ اعظم انصاری.
  7. ـــــــــــــــــــــــــــــ (1416ق)، فرائد الاصول، جلد 1 و 2، چاپ پنجم، قم: مؤسسۀ النشر الاسلامی.
  8. بحرانی، یوسف، معروف به صاحب حدائق (1405ق)، الحدائق الناضره فی أحکام العتره الطاهره، به تصحیح محمّد تقی ایروانی و سیبد عبدالرزّاق مقرم، جلد 23، چاپ اوّل، قم: مؤسسۀ النشر الاسلامی.
  9. بروجردی نجفی، محمدتقی (1417ق)، نهایه الافکار، تقریرات ضیاء الدین عراقی، جلد 4، چاپ سوم، قم: مؤسسۀ النشر الاسلامی.
  10. توحیدی تبریزی، محمدعلی (بی‌تا)، مصباح الفقاهه، باب المکاسب، تقریرات سید ابوالقاسم خوئی، جلد 5، چاپ اوّل، بی‌جا: بی‌نا.
  11. الجبعی العاملی، زین‌الدین علی‌بن احمد، معروف به شهید ثانی (1410ق)، الروضه البهیه فی شرح اللمعه الدّمشقیّه، به تصحیح سیّد محمّد کلانتر، جلد 4، چاپ اوّل، قم: کتابفروشی داوری.
  12. ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ (1413ق)، مسالک الأفهام إلی تنقیح شرایع الاسلام، به تصحیح گروه پژوهش مؤسسۀ معارف اسلامی، جلد 3 و 4 و 7، چاپ اوّل، قم: مؤسسۀ المعارف الاسلامیه.
  13. جلالی مازندرانی، محمود (1414ق)، المحصول فی علم الاصول، تقریرات جعفر سبحانی، جلد 4، چاپ اوّل، قم: مؤسسۀ امام صادق (ع).
  14. حائری اصفهانی، محمّد حسین‌بن عبدالرحیم، معروف به صاحب فصول (1404ق)، الفصول الغرویه فی الاصول الفقهیّه، چاپ اوّل، قم: دار احیاء العلوم الاسلامیه.
  15. حرّ عاملی، محمّد‌بن حسن (1409ق)، تفصیل وسائل الشیعه إلی تحصیل مسائل الشریعه، به تصحیح گروه پژوهش مؤسسۀ آل البیت علیهم السلام، جلد 20، چاپ اوّل، قم: مؤسسة آل البیت علیهم السلام.
  16. حسینی حائری، کاظم (1408ق)، مباحث الاصول، تقریرات سید محمدباقر صدر، جلد 2، چاپ اوّل، قم: مطبعه مرکز النشر- مکتب الإعلام الإسلامی.
  17. حلّی، حسن‌بن یوسف، معروف به علّامه حلّی (1414ق)، تذکره الفقهاء (ط- الحدیثه)، جلد 2و 3، چاپ اوّل، قم: مؤسسۀ آل البیت علیهم السلام.
  18. ــــــــــــــــــــــــــ (1413ق)، قواعد الأحکام فی معرفه الحلال و الحرام، به تصحیح گروه پژوهش دفتر انتشارات اسلامی، جلد 14، چاپ اوّل، قم: مؤسسۀ النشر الاسلامی.
  19. خوئی، سید ابوالقاسم (1418ق)، موسوعه الإمام الخوئی، به تصحیح پژوهشگران مؤسسۀ إحیاء آثار آیه الله العظمی خوئی، جلد 33، چاپ اوّل، قم: مؤسسۀ إحیاء آثار الإمام الخوئی (ره).
  20. ــــــــــــــــــــــ، (1352ش)، أجود التقریرات، تقریرات محمدحسین نائینی، جلد 1 و 2 و 4، چاپ اوّل، قم: مطبعه العرفان.
  21. صدر، سید محمدباقر (1436ق)، دروس فی علم الاصول، به تصحیح لجنه التحقیق التابعه للمؤتمر العالمی للامام الشهید الصدر، جلد 2، چاپ هشتم، قم: انتشارات دار الصدر.
  22. طباطبائی، سیّد علی، معروف به صاحب ریاض (1418ق)، ریاض المسائل فی تحقیق الاحکام بالدلائل، به تصحیح محمّد بهره‌مند و محسن قدیری و کریم انصاری و علی مروارید، جلد 9، چاپ اوّل، قم: مؤسسۀ آل البیت علیهم السّلام.
  23. طباطبائی حکیم، سیّد محسن (1416ق)، مستمسک العروه الوثقی، جلد 14، چاپ اوّل، قم: مؤسسۀ دار التفسیر.
  24. طباطبائی یزدی، سیّد محمّدکاظم، معروف به صاحب عروه (1419ق)، العروه الوثقی فیما تعمّ به البلوی (المحشّی)، به تصحیح احمد محسنی سبزواری، جلد 5، چاپ اوّل، قم: مؤسسۀ النشر الاسلامی.
  25. طوسی، ابوجعفر محمّد‌بن حسن، معروف به شیخ طوسی (1387ق)، المبسوط فی فقه الامامیه، به تصحیح سیّد محمّدتقی کشفی، جلد 1 و 2، چاپ سوم، تهران: المکتبه المرتضویّه لإحیاء الآثار الجعفریّه.
  26. عاملی، محمّد بن مکّی، معروف به شهید اوّل (1417ق)، الدروس الشرعیه فی فقه الإمامیه، جلد 3، چاپ دوّم، قم: مؤسسۀ النشر الاسلامی.
  27. ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ (1410ق)، اللمعه الدّمشقیّه فی فقه الامامیّه، چاپ اوّل، بیروت: دار التراث.
  28. فاضل لنکرانی، محمّد (1425ق)، تفصیل الشریعه فی شرح تحریر الوسیله، کتاب المضاربه الی کتاب الهبه، قم: مرکز فقه ائمه اظهار علیهم السلام.
  29. کاظم خراسانی، محمدعلی (1376ش)، فوائد الاصول، تقریرات محمدحسین نائینی، جلد 4، چاپ اوّل، قم: مؤسسۀ النشر الاسلامی.
  30. کرکی، علی‌بن الحسین، معروف به محقّق ثانی (1414ق)، جامع المقاصد فی شرح القواعد، جلد 5 و 12، چاپ دوم، قم: مؤسسۀ آل البیت علیهم السلام.
  31. محقّق حلّی، ابوالقاسم نجم الدّین جعفر‌بن حسن (1408ق)، شرایع الاسلام فی مسائل الحلال و الحرام، به تحقیق عبدالحسین محمّد علی بقّال، جلد 2 و 3، چاپ دوّم، قم: اسماعیلیان.
  32. محقّق سبزواری، محمّد باقر‌بن محمّد مؤمن (1423ق)، کفایه الاحکام، جلد 2، چاپ اوّل، قم: مؤسسۀ النشر الاسلامی.
  33. مظفّر، محمّدرضا (1430ق)، اصول الفقه، جلد 3، چاپ پنجم، قم: مؤسسۀ النشر الاسلامی.
  34. موسوی خمینی، سیّد روح‌الله (بی‌تا)، تحریر الوسیله، جلد 1، چاپ اوّل، قم: مؤسسۀ مطبوعات دار العلم.
  35. موسوی عاملی، محمّد‌بن علی (1411ق)، نهایه المرام فی شرح مختصر شرایع الاسلام، جلد 1، چاپ اوّل، قم: مؤسسۀ النشر الاسلامی.
  36. نجفی، محمّدحسن، معروف به صاحب جواهر (1404ق)، جواهر الکلام فی شرح شرایع الاسلام، به تصحیح عبّاس قوچانی و علی آخوندی، جلد 22 و 26 و 29، چاپ هفتم، بیروت: دار احیاء التراث العربی.
  37. هاشمی شاهرودی، سید محمود (1417ق)، بحوث فی علم الاصول، تقریرات سید محمدباقر صدر، جلد 7، چاپ سوم، قم: مؤسسۀ دائره المعارف فقه اسلامی بر مذهب اهل بیت علیهم السلام.
  38. هاشمی شاهرودی، علی (1419ق)، دراسات فی علم الاصول، تقریرات سید ابوالقاسم خوئی، جلد 2، چاپ اوّل، قم: مؤسسۀ دائره المعارف فقه اسلامی بر مذهب اهل بیت علیهم السلام.

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار