مطالعۀ تطبیقی تدابیر شکلی حمایت از شهود در برابر تهدید (مطالعۀ موردی مادۀ 214 قانون ‌آیین ‌دادرسی ‌کیفری و آیین‌‌نامۀ اجرایی آن)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری حقوق جزا و جرم‌شناسی دانشگاه علامه طباطبایی تهران

2 کارشناس ارشد حقوق جزا و جرم‌شناسی دانشگاه قم

3 استادیار دانشگاه علامه طباطبایی تهران

10.22034/law.2023.54002.3197

چکیده

حمایت از شهود در برابر تهدید، جلوه‌ای از پایبندی به اصول دادرسی منصفانه و تضمین حقوق اصحاب دعوی محسوب می‌شود؛ با این‌ حال، رویۀ کشورهای مختلف در این زمینه گوناگون است. در قانون ‌آیین ‌دادرسی ‌کیفری کشور ما ضمن تدوین چند مادۀ قانونی و همچنین وضع آیین‌نامۀ ‌اجرایی برای مادۀ 214 ق.آ.د.ک، گام بلندی در جهت جامۀ عمل پوشاندن به این مهم برداشته شده است. اگرچه حمایت از ارزش‌های جانی، مادی و حیثیتیِ شهود در حقوق ایران به‌نوبۀ خود نکتۀ مثبتی محسوب می‌شود، اما چالش‌ها و سؤالات اساسی در خصوص کیفیت حمایت از شهود جرایم خاصّ امنیتی و مفاسد اقتصادی و نیز شهود آسیب‌پذیر و مرعوب‌شده، ضرورت توجه کامل به ابعاد مالی و تخصیص معاضدت‌های حقوقی و روان‌شناسی، استفاده از ظرفیت جامعۀ مدنی و همچنین کیفیت تعارض این تدابیر حمایتی با حقوق متهم، همچنان قابل طرح و نیازمند پاسخ‌دهی است. در این نوشتار ضمن استفاده از روش توصیفی- تحلیلی و با بهره‌مندی از منابع کتابخانه‌ای در فرایند مطالعه‌ای تطبیقی و ارائۀ نمونه‌های پرشمار با تأکید بر قوانین کشورهای انگلستان، امریکا و ایتالیا، در راستای ارائۀ نمونه‌هایی مناسب و پاسخ به قانون‌گذار ایرانی تلاش شده است. با عنایت به پیشنهادهای متعدد مقالۀ حاصل از مطالعات تطبیقی، مستفاد می‌شود که در کنار ضرورت کاربست عملی مقررات قانونی و آیین‌نامۀ ‌اجرایی، قانون‌گذار ایرانی باید در جهت اتخاذ تدابیر ویژۀ حمایتی برای شهود آسیب‌پذیر، حمایت مالی گسترده‌تر از شهود، ارائۀ معاضدت‌های حقوقی و مشاورۀ روان‌شناسی و جرم‌انگاری سوءاستفاده از برنامه‌های حمایتی از شهود، گام‌های جدی و محکمی بردارد.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


  1. الف)منابع فارسی

    - کتاب‌ها

    1. ادارۀ کنترل مواد مخدر و پیشگیری از جرم سازمان ملل متحد(1384). عدالت برای بزه‌دیدگان، ترجمۀ علی شایان، تهران: انتشارات سلسبیل.
    2. خالقی، علی(1395)، نکته‌ها در آیین دادرسی کیفری، تهران: شهردانش.
    3. دفتر مقابله با مواد مخدر و جرم سازمان ملل متحد وین(1388). بهترین راهکارها برای حمایت از شهود در پرونده‌های کیفری مربوط به جرایم سازمان‌یافته، ترجمۀ معاونت حقوقی و توسعه‌ی قضایی قوۀ قضاییه، تهران: شرکت سهامی روزنامۀ رسمی کشور.
    4. رحیمی‌نژاد، اسمعیل(1387). کرامت انسانی در حقوق کیفری، تهران: میزان.

    - مقالات

    1. ابراهیمی، شهرام و صفائی آتشگاه، حامد (1394)،رویکرد قانون‌گذار به پیشگیری از جرم در قانون ارتقای سلامت نظام اداری و مقابله با فساد، پژوهشنامۀ حقوق کیفری، 6(2)،7-31.
    2. اختری، عباس و موذن‌زادگان، حسنعلی (1398)، جایگاه حقوق بزه‌دیده در مرحلة تحقیقات مقدماتی از منظر قانون آیین دادرسی کیفری ایران، پژوهش حقوق کیفری،7(26)،41-73.

     Doi: 10.22054/jclr.2018.24224.1468

    1. امینی، زهرا و کوشکی، غلامحسن(1396)، بررسی تطبیقی حمایت از شهود در قانون ‌آیین ‌دادرسی‌کیفری ایران و منشور شهود انگلستان، حقوق کیفری، 6(21)،115-153.

    Doi: 10.22054/jclr.2018.20181.1378

    1. بیگی، جمال (1389). راهبردهای حمایتی سازمان ملل‌ متحد، ایران و اسلام در تأمین امنیت بزه‌دیدگان و شهود قاچاق انسان، مطالعات حقوق تطبیقی معاصر،1(1)،25-59.
    2. حیدری، الهام (1397). ضرورت و جلوه‌های مشارکت عمومی در دادرسی کیفری ایران، مطالعات حقوق کیفری و جرم‌شناسی، 48(2)،296-275.

    Doi: 10.22059/jqclcs.2019.70798

    1. رایجیان اصلی،مهرداد (1383). سه گفتار تطبیقی در بزه‌دیده‌شناسی: داخلی، منطقه‌ای و بین‌المللی، حقوقی دادگستری، 68(46)، 174-192.
    2. رایجیان اصلی، مهرداد (1385). تحول حقوق جهانی بزه‌دیدگان بر پایه‌ی اصل هم‌ترازی حقوق بزه‌دیده و متهم در بستر دادرسی عادلانه، حقوقی دادگستری،70(57)،137-184.

    Doi: 10.22106/jlj.2006.11477

    1. رئوفیان، حمید و حسن‌زاده محمدی، ابوالفضل (1389)،حمایت از شهود در چالش با حقوق دفاعی متهم، حقوقی دادگستری،74 (71).93-109.

     Doi: 10.22106/jlj.2010.11166

    1. زینالی، امیرحمزه و مقدسی، محمدباقر (1391). حق بزه‌دیده بر امنیت و اطلاع رسانی در فرآیند کیفری، تحقیقات حقوقی، 15(57).
    2. شاکری، ابوالحسن و رضایی، رضا (1394). سیاست جنایی تقنینی ایران در حمایت از شاهد، آموزههای حقوق کیفری، 12(10)،81-104.
    3. فتحی، محمدجواد و دادیار، هادی (1391). جایگاه دادستان در سیاست جنایی نوین و الزامات دادرسی عادلانه، مطالعات حقوق تطبیقی معاصر، 4(7)، 123-148.
    4. لوک، والین (1385). قربانیان و شهود در حقوق بین‌الملل از حق حمایت تا حق بیان، ترجمۀ توکل حبیب‌زاده و مجتبی جعفری، حقوقی (نشریۀ مرکز امور حقوقی بین‌المللی ریاست جمهوری)، 23(34)،33-56.

     10.22066/cilamag.2006.17848 Doi:

    1. مؤذن‌زادگان حسنعلی و رئوفیان نائینی حمید (1389)،حمایت از امنیت شهود در فرآیند دادرسی کیفری، دیدگاه‌های حقوق قضایی، 16(56).

    ب) منابع انگلیسی

    - Books

    • Fery, Isabelle (2012). Executive Summary of a Study on the Protection of Victims and Witnesses in DRC, (DRC: Protection International).
    • Earley, Pete & Gerald Shur (2002). WITSEC: Inside the Federal Witness Protection Program, (NY: Bantam Books).
    • United Nations Office on Drugs and Crime (2008). Good Practices for the Protection of Witnesses in Criminal Proceedings Involving Organized Crime, (NewYork: United Nations Office on Drugs and Crime).
    • Valette,Vanessa (2007). Procédure pénal, (Paris: Ellipses).

    - Articles

    • Doak, J. (2003).The Victim and the Criminal Process: An Analysis of Recent Trends in Regional and International Tribunals, Legal Studies,
    1. Toksont, Matthew (2007). Virtual Confrontation: Is Videoconfer­ence Testimony by an Unavailable Witness Constitutional?, The University of Chicago Law Review 74.

    - Site

    1. iclr.co.uk.law reports & case law search [ICLR].